چشم‌ها را باید شست!

دریافت متن «چشم‌ها را باید شست! (خطاهای دید)»

نابینایی یا خطای دید، انواع گوناگون دارد. تنها یک نوعِ آن، به خاطر معلولیت جسمی است. بسیاری مواقع، در حالی‌که چشم‌‌های ما ظاهراً سالم‌اند، واقعیت‌ها را ندیده یا دچار خطای دید می‌شویم. ترسناک و تکان‌دهنده آن‌ است که متوجه خطای دید خود نیستیم و می‌پنداریم چیزها همان‌گونه‌ای هستند که ما آن‌ها را می‌بینیم و حس می‌کنیم. در حقیقت، ما به ندرت متوجه هستیم که علاوه بر بررسی واقعیت، باید چشم‌های خود را نیز بررسی کنیم! چه بسیار چیزها که واقعی می‌پنداریم تنها به خاطر آن که چشم‌های خطادارِ ما، آن‌ها را واقعیت نشان می‌دهند. دعای مشهوری وجود دارد که می‌گوید: «پروردگارا، چیزها را به من همان‌گونه که هستند نشان بده!» بنابراین، لازم است که به چشم‌های خود نیز مشکوک باشیم و خطاهای آن را بشناسیم.

خطاهای چشم، بسیار اند؛ از خطاهای اندیشه و نیّت گرفته تا خطاهای اقتصادی و اجتماعی. اما آن‌چه در ادامه می‌خوانید، صرفاً خطاهای فیزیکیِ چشم هستند. این خطاهای فیزیکی، ما را شگفت‌زده کرده و دعوت می‌کنند که سایر خطاهای شگفت‌انگیزِ چشم خود را نیز با تحقیق و جستجوی بیش‌تر کشف کنیم.

***

بینایی ما طوری تنظیم شده است که ما بتوانیم در محیطی سه‌بُعدی و سرشار از نور، سایه، رنگ و بافت، اشیاء و اشکالی متنوع و متعدد را در فواصل دور و نزدیک ببینیم. بسیاری از ما، دیدن را امری ساده و پیش پا افتاده تلقی می‌کنیم و متوجه نیستیم که ایجاد تصویری صحیح از جهانِ اطراف ما، برای سیستم بینایی و مغز، چه عملیات پیچیده ای به همراه دارد!

خطای دید، به احساسِ دیدنِ تصاویری گفته می‌شود که فریبنده یا گمراه‌کننده هستند. در این حالت، اطلاعاتی که به‌وسیله‌ی چشم جمع آوری شده و توسط مغز و تفکرِ ما پردازش می‌گردد منجر به درک تصویری می‌شود که با واقعیت آن تصویر تطابق ندارد. در ادامه، انواعی از خطاهای دید را خواهید «دید»!

دیدتان را بیازمایید!

آیا این دو خط هم‌اندازه‌اند؟ کدام خط از نظر شما کوچک‌تر است؟

کدام دایره‌ی نارنجی بزرگ‌تر است؟

کدام مرد قدبلندتر است؟

در تصویر زیر دو خط مشکی از همه پررنگ‌تر هستند. اندازه ی آن‌ها چه تفاوتی با هم دارد؟

 

حال به این تصاویر نگاه کنید. خطوط چگونه به‌نظر می‌رسند؟ آیا موازی هستند؟ آیا مستقیم هستند یا موج‌دار؟

 

پدیده‌ی سراب

سَراب، خیال و توهمِ آب، آبادی یا واحه‌ای است که در بیابان به چشم شخص می‌آید. اغلب در جاده‌های آسفالتِ مستقیم یا در بیابان‌ها، منظره‌ی آب یا برکه‌ای دیده می‌شود؛ که وقتی به سوی آن حرکت می‌کنیم، آن منظره هم با همان سرعت و در همان جهت پیش می‌رود، یا وقتی نزدیکش می‌شویم، از نظر محو می‌گردد. این منظره، سراب است که در برخی شرایطِ فیزیکی و آب‌وهوایی، ما را دچار خطای دید می‌کند.

 

به این تصویر دقت کنید. به نظر شما، رنگِ قسمتِ بالایی و پایینی چه تفاوتی با هم دارد؟

نظرتان راجع به شکل زیر چیست؟ رنگِ خانه‌های A و B چه تفاوتی با هم دارند؟

به تصاویر زیر دقت کنید. به نظر می‌رسد آن‌ها حرکت می‌کنند ولی این تنها خطای دید ماست!

در تصویر، چند مکعب می‌بینید؟

تصویری دو بُعدی یا اجسامی سه بُعدی؟

 

خطای دید بسازید!

رنگ‌های چرخان

حدود ۱۵۰ سال پیش چند دانشمند آلمانی روشی را کشف کردند که با استفاده از آن، شکل‌های سفید و سیاه، رنگی به‌نظر می‌رسند. آن‌ها دایره‌هایی کشف و طراحی کردند که امروزه هم یک خطای دیدِ شگفت‌آور است. در ادامه، با این دایره‌ها آشنا خواهید شد:

۱. نخستین دایره‌ای که موجب خطای دید می‌شود، شکل روبروست:

این دایره را به هر اندازه که می‌خواهید درست کنید، اما قطر ۱۰ سانتی‌متر اندازه‌ی مناسبی است. برای ساخت دایره، از کاغذی کلفت و محکم که سفید باشد استفاده کنید. اگر مقوای سفید و محکم ندارید، آن را روی کاغذ سفید بکشید (یا چاپ کنید)؛ با قیچی ببرید و سپس روی چیزی محکم مانند مقوا بچسبانید.

برای طراحیِ این دایره، مطابق شکل، نیمی از دایره را سیاه رنگ کنید و سپس دو دسته منحنی‌های سیاه را در آن رسم کنید. به کمک پرگار یا لبه‌ی گرد یک شیء می‌توانید این خطوط منحنی را رسم کنید. سعی کنید که فاصله‌ی خطوط منحنی تا جای ممکن یکسان باشد.

وقتی دایره را رنگ کردیم، وقت آن است که ببینیم دانشمندان آلمانی راجع به چه چیز صحبت می‌کنند؟

ابتدا لازم است دایره را بچرخانیم. برای این‌کار، با این دایره، یک فرفره درست می‌کنیم و سپس آن ‌را می‌چرخانیم. دایره را بچرخانید. ببینید برای طرح سیاه و سفید چه اتفاقی روی می‌دهد. اگر رنگ‌ها را در ابتدا ندیدید، ناامید نشوید. بار دیگر آن‌را بچرخانید و با دقت نگاه کنید.

رنگ‌های قهوه‌ای و آبی در کدام قسمتِ دایره ظاهر می‌شوند؟ وقتی که دایره در یک جهت می‌چرخد، رنگ قهوه‌ای در قسمت‌های بیرونیِ آن ظاهر می‌شود و وقتی از جهت دیگر می‌چرخد، این رنگِ آبی است که در قسمت‌های بیرونیِ دایره آشکار می‌گردد.

 

۲. شکل بعدی یک دایره‌ی سیاه-سفیدِ دیگر را نشان می‌دهد که وقتی می‌چرخد رنگ‌های مختلفی را نشان می‌‌دهد:

هنگامی‌که این دایره می‌چرخد، باید بتوانید رنگ‌های آبی، سبز و قهوه‌ای را مشاهده کنید. (درست مثل دایره اول، وقتی که جهت چرخش عوض می‌شود، جای رنگ‌ها نیز عوض می‌شود.)

۳. حال، شکل زیر را نیز امتحان کنید.

ابتدا مطابق شکل یک، دایره را رسم کنید و سپس آن‌را به صورت شکل دو، رنگ‌آمیزی کنید:

پس از چرخاندن، خواهید دید که این شکل، دو خطای دید جالب را نشان می‌دهد. دایره را بچرخانید و خودتان تجربه کنید.

 

دایره رنگی!

یک دایره به قطر ۱۰ سانتی‌متر درست کنید. قطرِ آن، دقیقاً ۱۰ سانتی‌متر باشد، زیرا می‌خواهیم آن را به ۲۱ قسمت تقسیم کنید و تقسیمِ دایره‌ای با قطر ۱۰ سانتی‌متر به ۲۱ قسمت، آسان‌تر است.

با خط‌کش محیط دایره را به ۲۱ قسمت تقسیم کنید. روی محیط دایره، حدوداً هر ۱.۵ سانتی‌متر یک نقطه بگذارید. اگر درست عمل کنید دایره به ۲۱ قسمت مساوی تقسیم می‌شود. اگر آخرین قسمت کمی کوچک‌تر یا بزرگ‌تر از دیگر قسمت‌ها شد، اشکالی به‌وجود نمی‌آید.

شکل مقابل این تقسیم‌بندی را نشان می‌دهد. هم‌چنین در شکل، مشخص شده است که هر قسمت قرار است چه رنگی داشته باشد. هر قسمت از دایره را مطابق شکل رنگ کنید.

هنگامی که دایره رنگ شد، آن ‌را بچرخانید. وقتی که تند و تندتر می‌چرخد، می‌بینید که تغییر رنگ می‌دهد. اگر بتوانید دایره را با حداکثر سرعت بچرخانید فقط یک دایره سفید می‌بینید؛ یا احتمالاً رنگ خرمایی بسیار کمرنگ یا حتی خاکستری روشن.

هنگامی‌که دایره می‌ایستد می‌بینید که همه‌ی رنگ‌ها سر جایشان هستند. این تغییر رنگ یک خطای دید است.

 

«نسبیت»، اثر «موریس اِشِر»، گرافیست هلندی ( ۱۹۷۲- ۱۸۹۸)